Эне деген эрке тилим Бугун бис слерди Улус-Чаргынын школынын уренчиктеринин бичимелдериле таныштырып турубыс. Бу балдар алтай тилди билбес те болзо, 1илбиркеп урегнгилейт. Орус 1уртта чыдаган балдар, качан да бойынын тилин билбес болгон, 1е ондый да болзо олор уредучизи Наталья Алексеевна Аргокованын камааныла 1аны билимге, 1аны байлыкка уулангылады. Бу 1олдон тура баспай, 1аны 1едимдерге, 1аны ачылталарга 1етсин деп юис балдарга куунзеп турубыс. Олордын башкараачызы Наталья Алексеевна бу баштап алган 1аан учурлу ишти 1ана баспай учына 1етире 1едимду апарар деп иженип турубыс. Тоом1ылу кижи Айана Ивановна Боделукова – тоом1ылу Кижи. Ол школдо математиканын уредучизи болот. Ол 1964 1ылда чыккан, эмди ого 46 1аш. Айана Ивановна школдо 1ирме 1ылдан ажыра иштеп келди. Ол коп балдар уреткен. Ондо эки кыс бар: Тандалай ла Айсылу. Кыстары городто уренип 1ат. Э1ем иштенкей, омок, ачык-1арык кижи. Ол айлында ару-чек, курсакты амтанду азат, чечектер оскурет, кийим коктойт. Улуска болужып 1ат, балдарды 1акшы уредет. Менин э1ем бичикчи, ол пединститут божоткон. Онын на1ылары коп. Толунай Саданова, 7 класс Айылдын тындулары Мен айлыдын тындуларын сууп 1адым. Бисте он эки кой, бир уй, уч бозу, бир ат, бир чочко. Мен олорды азырап 1адым. Уй торогон, бозузы кара-чоокыр. Олор бойлоры 1анып келет, 1аныс ла ат келбейт. Койды отрубла, уйды олонло, бозуны сутле азырап 1адыс. Бисте эки ийт, мен олорды база азырпа 1адым. Коля Избазаров, 7 класс Сууген агаш Алтайда чиби, тал, мош, аспак, беле, кайын, тыт, карагай озот. Меге 1одро 1арап 1ат. 1одро ак чечекту, амтанду 1иилек берет. 1одроны сындырарга 1арабас. Кристина Избазарова 3 класс. Менин 1аанам Менин 1аанам Людмила Юрьевна Щетинина. Ого бежен бир 1аш. 1аана 1алакай. Ол бисти сууп 1ат. 1аана фермада иштеп 1ат. Бозуларды сутле, комбикормло, олонло азырайт. 1аанам туунерге, кычырарга сууп 1ат. Айылда 1аанам курсак азат. Мен айак-казан 1унадым. Тындулардын чоло аттары Уйлар: Доча, !ееренек, Марта, Апрелька. Аттар: Пегаш, Вай-Вай, Серко, Чалка. Ийттер:Герда, Линда, шарик, пес. Чочколор: Машка, Борька, Ванька. Лена Орлова, 4 класс Горно-Алтайск Бисте бир город – Горно-Алтайск. Горно-Алтайск 1аан эмес, 1е 1араш. Анда коп машиналар, 1аан туралар, коп улус. Бистин городто 1ажыл агаштар озот. 1айгыда коп чечектер. Городто магазиндер, парк, фонтан, театр, кинотеатр, памятниктер, музей бар. Горно-Алтайскта коп студенттер уренип 1ат. Городто медучилище, университет, педколледж, сельхозколледж, школдор, училищелер бар. Меге Горно-Алтайск 1арап 1ат. Эркелей Суксекова 5 класс Мен кем? Менин адым Семен. Меге он эки 1аш. Мен 1акшы 1уртайдым. Мен алтынчы класста уренип 1адым. Менин сууген аш-курсагым – пелмен, шашлык. Сууген предметтерим – физкультура, ОБЖ, алтай тил, англичан тил. Сууген оним – кара. Менде сыйным, энем, таада, 1аана бар. Менин энем Зинаида. Сыйным – Маша. Энем магазинде иштеп 1ат. Таада мал-аш азырайт. 1аана уйлар сайт. Мен чаналу 1ылыайдым. Елка Таадам кырдан чиби экелди. Чиби кичинек, 1араш болгон. Елканы бис турага кийдиреле тургусканыс, оны 1арандырганыс. Елкага 1араш-1араш ойынчыктар илгенис. 1аан шарлар мызылдайт, гирляндалар, база оско ойынчыктар суркурайт. Елканын алдында Соок-Таадак ла Снегурочкаы отургысканыс. Бистин елка 1ажыл, барбак, 1араш. Бис суунчилу 1аны 1ылды сакып 1адыс. Сема Баженов, 6 класс Алтай республика Эн кеен республика – Алтай. мында суулар агат: Кадын, Урсул, Чарыш, Чолушман, Бий, Беш, Сема, Черга, Аргут. Алтайда бийик кырлар, аржан суулар, 1аландар, коп 1араш чечктер: ромашка, кузуни чечек, кунка1ы, чейне, калаш чечек. Мында коктамандар 1айылат. Вера Рахматуллова 6 класс Мен кем? Менин адым Мария Сурусманова. Мен алтынчы класста уренип 1адым. Меге он эки 1аш. Мен бир мун тогус 1ус тогзон сегис 1ылда кандык айдын 1етинчи кунинде чыккам. Мен, энем-адам Улус-Чаргыда 1уртайдыс. Сууген 1ылдын ойи кыш ла 1ай, ненин учун дезе кышкыда бис чаналу, чанакту 1ынылайдыс, 1айгыда бис эжинедис. Менин сууген оним – кара ла ак. Меге эн артык аш-курсак – теертпек, каарган эт, шашлык. Менин Адам Валерий Васильевич Сурусманов, энем – Вера Семеновна Серебрякова. Адам койчы, малчы болуп 1ат. Энем – айыл ээзи. Э1е бозу азыраачы. Акам – тракторист. Энем бежен беш 1ашту. Адам бежен торт 1ашту. Ле акам бистен башка 1уртап 1ат э1ем одус 1ашту, акам 1ирме тогус 1ашту. Бистин класста беш бала? Торт кызычак ла бир уулчак. Класстын башкараачызы Арина Викторовна. Менин сууген урогым: математика, иностранный тил, орус тил, Алтай тил. Менин 1акшы наа1ыларым - Вера, Толунай, Олеся, Настя, Маша, Коля, Таня, Ира. Бис – мен, Вера ла Толунай – кожо 1ынылаарга 1уруп 1адыс. Маша Сурусманова 6 класс Тонжаандардын 1айзаны бистин аймакта Ол Павел Петекович Мендешев. Республиканын тонжоондорынын курултайы откон суббот кунде Беш-Озек 1уртта болды. Онын ижине туружарга Горно-Алтайск каланын 1айзаны Степан Сузанович Тюхтеневке баштаткан, Ондой, Улаган, Кош-Агаш, Канн-Оозы аймактардан албаты-1он 1уулышты. Эн коп тонжжондор бистин аймакта Апшыйакту, Беш-Озека, Шыргайты 1урттарда 1адып турган эмтир. Беш-Озек ле Шыргарйты 1урртардын улузы биригип, келген улусты 1анжыккна аайынча чеген-курутла, 1анар кожонло уткугылады. Делегациялардын парады сценанын алдыла откон кийнинде, Иван Амырович Охрин ле Олег Ярдакович Лапасов Россия Федерациязынын ла Алтай Республиканын мааныларын кодургиледи. Гимндер ойноп божогон кийнине Беш ичинин атла чабар эн артык спортсмендеринин бирузи тонжоондордын маанызын 1уулаган улустын алдыла апарып, айылдын тундугине барып кадады. Онон ары сос айылчыларга берилди. Курултайдын онон ары баратан уулам1ызы база бир Ады 1арлу тонжоондорынын созинен – Эл Курултайдын башкараачызынын Иван Итулович Белековтын эрмек-куучынынан 1арт боло берди: -Тазыл-тамырыбысты билип 1ада, бис бугун 1аны корболодо озуп 1аткан алтай калыктын бир айрызы болуп 1адыс. Тонжоондор тундук Алтайда, туштук Алтайда бар. 1е бис, туба, куманды да болдыбыс ба – ончобыс бирлик алтай албаты. Бойыбыс республикалу, онын 1ирме 1ылдыгын темдектеп 1адыбыс. Кайран албаты-1он, мен слерди Алтай Республиканын 1ирме 1ылыла уткуп турум. Атту-чуулу тонжоондордын бирузи Михаил Васильевич Карамаев болгон. Тогзон 1ылдардын бажында база ла мынайда курултай откурип, тонжоондордын бажында кем турар деп сурака Михаил Васильевич мынайда айткан эди: «1айзанды не тудатан. Бисте ары 1анынан кудай берген 1айзан бар – ол кижи Иван Амырович Охрин». Онон бери канча 1ылдар отти. 1урум токтобой, ичкери барып 1ат. Иван Амырович 1ажы 1аанаган да болзо, ол бастыра общественно-политический 1урумде туружып ла 1ат. Бис оны тооп 1уредис. Ол – бистин оморкодубыс. 1е бу курултайга барып 1ада мен мындый шуулте эдип 1адым: «Иван Амырович бистин кундулу 1айзаныс болуп артсын. 1е 1иит иштейтен, албатынын адынан 1уретен 1айзанды бугун тудуп алаактар. Мен бодозом, бистин ортобыста ондый кижи бар, ол бу байрамды баштап откурип 1актан улустын бирузи - Мендешев Павел Петекович. Бистерде, тонжоондордо дипломатия деген неме болгон, бой-бойысла блааш-тартышпай, бир унду болуп бу кандидатураны 1омойлик. Бу состорди улус колчабыжула 1омогиледи. Уткуулдар тугене берген кийнинде, делегаттар бир аай белетелген столдордын 1анына отурып, куучын-эрмегин онон ары улалттылар. Иван Амырович откон ойдо кандый иш будурилгени керегинде кыскарта куучындап, 1аны 1айзан тударыла 1оп болгонын керелеп Павел Петековичти уткуды. Онын темичизи Наталья Михайловна Екеева болзын деп бойынын шуултезин айтты. Иван Амыровичтин база бир айткан сози – бала каанга Елизавета Петровнага, алтайларды бойынын канадынын алдына кийдирегин учун, Горно-Алтайск калада кандый бир темдек тургузары. 1уулган тонжоондор ачык кол кодуришле Павел Петековичти бойынын 1айзаны эдип тудуп алдылар. Онын болушчызына – темичизине база бир кижинин ады – журналист Владимир Сергеевич Торбоктовтын ады адалды. Кандый да болзо албатынын 1урумин эр кижи башкаратан деген шуултеле 1уулаган улус Владимир Сергеевич бир унле тудуп алдылар. Анайып, республиканын тонжоондорынын бажына бистин 1ерлештерис Павел Петековч Мендешев ле Владимир Сергеевич Торбоков костолдилер. Онон ары куучын – 1анжыгулаларды орныктырары, ончо тонжоондордын тоозын алары ла онон до оско сурактар корулди. Бастыра Алтай албаты бу 1уулага тонжоондордый бирлик куун-санаалу болгон болзо, коп онзире сурактардын бажына чыгарга 1енил болор эди деген санаалар келди. Айса болзо, ондый ой 1ууктап келген болор бо? Н. Майманова
