|
|
Алтай тилис — алтай jаҥарыс
Ак тепсеҥдÿ Алтайда
Ак бороныҥ тебеези.
Ада Бештиҥ ичинде
Алтан чÿмдÿ jaҥapы.
Кöк тепсеҥдÿ Алтайда
Кöк бороныҥ тебеези.
Кайран Бештиҥ ичинде
Канча чÿмдÿ jaҥaры.
(П. Ойношев «Эне Бештиҥ jaҥары»).
Беш ичиниҥ эл-jоны бойыныҥ алтайын байгалу бай алтай, эркетендÿ кин алтай деп тегиндÿ айтпаган. Jурттыҥ турган jери эптÿ, jымжак. Мында jaткан албатызын, ак малын ыжыктап, корулап, амыр-энчÿ jaткан jypт болуптыр. Jааны-jажы нак, кÿндÿзек, тöрööнзöк, jалакай улус. Jaaндapы оокторын, jаш корболорын, таскадып ÿредип jaтканы база japaмыкту.
Ӱлÿрген айдыҥ 17-чи кÿнинде Беш-Öзöк jуртта ады-чуузы республикада jарлу, ченемелдÿ башкараачы, jондык ишчи, журналист, jаҥарчы Эжер Яковлевич Яимовтыҥ эземин кереестеп, «Jaҥap кожоҥныҥ бÿгÿнги айалгазы, ичкери jолы» деген солун кÿрее-куучын öтти. Алтай öзöктÿ, тили байлык, чечен, jaҥap айдып баштаза, Эжер Яковлевичке турары jок болгонын jерлештери, айылчылар jылу эзетти. Бу кÿнде jуртта Э. Я. Яимовтыҥ jон ортодо jаҥарлаган jаҥарлары угулды.
Jаҥарчы-кожоҥчы jypткa кöп солун айылчылар келди. Тоомjылу, кÿндÿлÿ айылчыларды алтай элдик jаҥжыккан чÿм-jаҥыла Эжер Яковлевичтиҥ jаҥыртып jазаган jеезе-jуртында jaҥap кожоҥло, тепшиде тееjилеп салган аш-курсакла, актаҥ тамган ашту чööчöйлöрлö уткыды. Алты ÿйелÿ агаш айылда jуулган айылчылар Эжер Яковлевич ле эш-барааны Варвара Сергеевна Яимовторды эзедип, эптÿ-jакшы куучын-эрмек öткÿрди. Jaҥы туткан, каазала jапкан алты ÿйелÿ агаш айылды, очокто кÿйген одын Эжер Яковлевичтиҥ уулы Игорь Эжерович аластап кöдÿрди, алкады.
Jаҥарчы-кожоҥчы öрöкöнниҥ айыл-jуртына кирип, ады-jолын эзедип, келген улус jолын jурттыҥ клубы jaap тутты. Мында jaҥap кожоҥ керегинде куучын-кумый öткöн.
Э. Я. Яимовтыҥ эземине учурлалган кÿрее-куучында Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Иван Белеков, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Александр Сакладов, РФ-тык Бичиичилер биригÿзиниҥ сопредседатели, Алтай Республиканык Бичиичилер биригÿзиниҥ jaaны Бронтой Бедюров, Алтай Республиканыҥ культура аайынча министри Эжер Ялбаков, Алтай Республиканыҥ ÿредÿ ле билим министриниҥ баштапкы ордынчызы Любовь Ойношева, Алтай Республиканыҥ jетирÿ политика, национальностьтор ортодогы ла jондык колбулар аайынча комитединиҥ jaaны Игорь Яимов, Шабалин аймактык депутаттар Совединиҥ председатели Эрчим Сарбашев, Кан-Оозы аймактыҥ jaaны Григорий Пилыин, «Алтайдыҥ Чолмоны», «Звезда Алтая» газеттердиҥ баш редакторлоры Татьяна Туденева, Алена Казанцева ла оноҥ до öскö кöп улус туруштылар.
Солун туштажуныҥ туружаачыларын уткып тура, республикан парламенттиҥ спикери Иван Белеков jaҥap кожоҥды алтай калыктыҥ jакжыккан jaҥap санадынык, кöгÿс байлыгыныҥ эҥ ле учурлу, байлу, кеен будÿми деп темдектеген. Jaҥap кожоҥ jебрен кумран чактардаҥ бери бÿгÿнги кÿнге jетире калыкты бириктиреечи учурлу болуп jaт.
Ачык-jарык, jайым айалгада öткöн кÿрее-куучын öйинде Иван Итулович Эл Ойын деген байрамды белетеп öткÿрери аайынча концепцияны такыптаҥ кыракы шиҥдеп кöрöри jaнынаҥ шÿÿлте этти. Ол öткöн кÿpee-куучын аайынча белетелген резолюцияга бир канча шÿÿлтелер кийдирери jaнынаҥ айтты. Эл Ойында jаҥжыкканы аайынча öткÿрилип турган «Jaҥap кожоҥ» ло «Кайчылардыҥ Курултайы» деген кöрÿ-маргаандарды талалык кеминде таҥынаҥ башка белетеп öткÿрери керектÿ. Jaҥap кожоҥды, кайды (кай чöрчöктöрди) билим тöзöгöлу, ууламjылу кöдÿрип öскÿрер амадула Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжÿлÿ институтта jаантайын иштеер академия ачар шÿÿлте айтты.
Иван Белековтыҥ темдектегениле болзо, бисте jебрен чактардаҥ бери келген кай чöрчöктöрис ле кай бар. Энчи байлыгыс Тöс Азияныҥ калыктарыныҥ кöгÿс байлыгыныҥ тазыл-тамырында база бар. Бу эрjинедий байлыкты текши кижиликтиҥ кайкамчылу кереес байлыгы деп jолду чотойт. Оныҥ учун ЮНЕСКО-ныҥ материальный эмес энчи байлыгыныҥ Тооломына кийдирери jaнынаҥ иш öдöт. Чактар туркунына кижиликти кайкаткан, кöксин чечкен, кÿÿнин кöдÿрген кайдыҥ учуры тыҥ.
Парламенттиҥ спикери jаҥарчы улусты баалап, jöмöп, олорго «Алтай Республиканыҥ jон-jаҥарчызы» деген кÿндÿлу ат адаары jaнынаҥ шÿÿлте этти. Jер-jерлериниҥ jаҥарларын jуунадып, калык jуунтыларды белетеп чыгарары, онойдо ок 2016 jылда алтай тилдиҥ орфографиязыныҥ сурактарына учурлалган билим-практикалык конференцияны белетеп öткÿрери керегинде база айтты.
Иван Белеков ады jарлу jаҥарчы Эжер Яимовтык калыгыныҥ эрjинедий энчи-байлыгын, jaҥapын, табыскактарын, чÿмдÿ сöзин, тилин, чÿм-jаҥжыгуларын чек ле чебер корып, jаш ÿйеге артыргызып салганын баалап темдектеген.
Александр Сакладов Башкаруныҥ адынаҥ «Jон-jаҥарчы» деген бийик ат-нерени jасакла чыдулаары jaнынаҥ айтты. Культураныҥ министерствозына балдардыҥ садиктерине, кÿÿлик школдорго, орто текши ÿредÿлÿ школдорго ло орто ло бийик ÿредÿлÿ заведениелерге тузалу методпрограммаларды белетеери jaнынаҥ шÿÿлтезин кошты. Jaҥap кожоҥныҥ кöрÿ-маргаандарын, байрамдарын, ÿредÿ-семинарларын öткÿрери jaнынаҥ ишти тöзööр керек. Jaaн учурлу бу ишти белетеп öткÿрерге акча-манатты АР-дыҥ Башкарузы, аймактардыҥ тöзöлöмöри бюджедине салар керек деп, Александр Сакладов чокымдады. Jаҥарды биледеҥ баштаары, балдарды оогоштоҥ ала jaҥap кожоҥына таскадып ÿредери сÿреен керектÿ деп, jуулган улуска баштанды.
Бронтой Бедюровтыҥ айтканыла, jeтeн jылдарга jетире республикан радиодо албатыныҥ кожоҥ-jаҥары кaa-jaaдa ла угулатан. Эжер Яковлевич радиокорреспондент болуп иштеп турарда, албатыныҥ jaҥapнa jилбÿни орныктырган. Эл-jон ортодо Э. Я. Яимов jaaн учурлу jартамалду ишти öткÿрген. Калыктыҥ jaҥapынa, кÿÿлик ойноткыларына, кайга jилбÿ, олордыҥ öзÿми аайынча иш jирме биринчи чакта jаранып, jолына чыккан. Ол эрмек-куучынында калыктыҥ кöгÿс байлыгыныҥ тÿÿкилик jолы, Алтайда ады-jолдоры jарлу jаҥарчылар, кайчылар керегинде элбеде айтты.
Кÿрее куучынныҥ туружаачылары jaҥapдыҥ орныгып jaтканы, öдöтöн эп-аргалары jaнынaҥ айткан шÿÿлтелерди акту кÿÿндеринеҥ jöмöгиледи. Темдектезе, Шабалин аймактыҥ эл башчызы Семен Jолдошпоев Эне Беш ичинде культура бÿлÿгиниҥ jaҥap кожоҥ аайынча филиалын, тöс jерин ачары jaнынаҥ шÿÿлтезиле таныштырды. Тöс jердиҥ тöзöгöзи деп öдÿп jaткaн кÿpee-куучынды айдарга japaap. Семен Кымовичтиҥ айтканыла, öйлö кожо jaҥы кожоҥдор, jaҥap кожоҥ чÿмделзин. Jаш ÿйе тилине бурылзын. Тилис чечектеп japaнып öссин деп кÿÿнзеди. Jaҥapды орныктырып öскÿрерине керектÿ акча-манатты салар деген шÿÿлтени japaдып jöмöди. Беш-Öзöктиҥ база бир тоомjылу, санаа-укаалу, «Элдиҥ энчи сöзи», «Эне Бештиҥ jaҥapы» деген бичиктердиҥ авторы, «Алтайдыҥ Чолмоны» газетке бойыныҥ öйинде сÿреен тузалу бичимелдерин jарлап туратан Петр Ечешевич Ойношев солун айылчыларды, jерлештерин jакшынак байрамла уткып, акту кÿÿнинеҥ алкап, «Эне Бештиҥ jaҥapы» деген бичигин сыйлады. Öрöкöнниҥ уулы В. П. Ойношев клубка смартфон сыйлады. Беш-Öзöктиҥ jозок алгадый, тоомjылу, нак билелериниҥ бирÿзи-Ойношевтер одузы. Онойдо ок Эжер Яковлевич Яимовтыҥ бала-барказы, эл-тöрööни элге-jонго jозок. Адазы балдарын тöрöлчи кÿÿн-тапту, калыгыныҥ чÿм-jаҥжыгуларын баалаар, чыккан-öскöн jерине, jерлештерине кÿÿнзек, буурзак болуп jÿргенин аҥылап кöргöдий. Игорь Эжерович адазыныҥ уулы, адазыныҥ jолын jолдоп, онойдо ло jаҥарлап, jерине, jерлештерине тартылып, олорды тооп jÿргенин улус баалап, быйанду сöстöрин айтты. Чындап та, ада-знези ары болуп jÿpe де берген болзо, jypты ээнзиреп турбаганы - уулыныҥ шылтузы. Албатыны jууй тартып, jaҥapын коолодо чöйип jaткaны jaaн ырыс ...
Kÿpee-куучынныҥ туружаачылары, окылу айылчылар jурттыҥ клубына, библиотеказына керектÿ, баалу-чуулу jилбилÿ бичиктерди сыйлаганы база jозокту керек.
Kÿpee-куучынныҥ экинчи бöлÿги «Кöгÿстеҥ чыккан jaҥapым» деп адалып öтти. Мында Беш-Öзöктöҥ «Кÿмÿш» (худбашкараачызы Любовь Кертешева), Шыргайтыдаҥ «Чаккыр» (худбаш. Рита Бакиянова), Моты-Оозынаҥ «Байана» (худбаш. Руслана Дедярова), Кырлыктаҥ «Ӱлÿрген» (худбаш. Валентина Мюсова), Jолодоҥ «Jоло» (худбаш. Ирина Санакаева) деген jарлу калык чÿмделгезиниҥ jайаан öмöликтери jaҥap кожоҥын чöйип, сÿреен jакшы ойын-концерт сыйлады. Беш-Öзöктöҥ балдардыҥ «Кÿмÿш» деген jайаан öмöлиги (худбаш. Чейнеш Арбакова) jаҥарлады. Ӱйелер колбузы ÿзÿлбес деген сöстиҥ учурын jаанду-jашту jаҥарчылардыҥ öмöликтери japт кöргÿсти.
Беш-Öзöк jурттыҥ клубыныҥ ишчизи Светлана Сумачакова, библиотекари Юлия Кукпеева jaaн jайаан ишти öткÿреринде эрчимдÿ туруштылар. Бу кÿрее-куучынды, jаҥарчылардыҥ ойын-концертин Алевтина Наева, Тожла Енчинов бийик кеминде баштап öткÿрдилер. Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министри Эжер Ялбаков Алтайдыҥ ады jарлу jайаан öмöликтериниҥ öткÿрип jaткaн jартамалду ижин бийик баалап, кажызынала Быйанду самаралар табыштырган.
Jаҥарыc — кеен кеен Алтайыс.
Jÿректиҥ оды, канныҥ тебÿзи.
Jаҥар — öзöк-буурдыҥ согылганы
Öзöги ÿзÿлзе, jÿрум jок,
Jaҥpы ундылза, jоны jок
деген учурлу сöстöрди ундыбайлы. Бÿгÿнги кÿнде jaҥapыc орныгып, ийде-кÿч алынып, тазыл-тамыры тыҥып, тыны киргенин Беш-Öзöктö öткöн jакшынак кÿрее-куучын, jаҥарчылардыҥ jaҥapы чокым кöргÿсти.
Клара ПИЯНТИНОВА
Jуруктарды «Звезда Алтая» газеттиҥ редакциязы белетеген
|
| Категория: Хроника событий | Добавил: Людмила (05.11.2015)
|
| Просмотров: 1052
| Рейтинг: 0.0/0 |
|
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи. [ Регистрация | Вход ] |
|
| Статистика |
Онлайн всего: 1 Гостей: 1 Пользователей: 0 |
|
